Het geloof hier in het westen, in Europa en in de Dar al Islam, heeft een continuïteit die dateert vanaf Pythagoras[1] en van Mozes [2] en misschien van nog wel langer geleden. Het christendom en de islam hebben twee dezelfde bronnen. Ze zijn afgeleid van de leer van Plato en van het jodendom. Plato gaat terug op Pythagoras en Pythagoras wellicht op bronnen in Egypte,maar dat weten we niet zeker. Het jodendom was gebaseerd op de Wet en de Profeten en op de uitleg en de verhalen er omheen. Die waren deels weer voortgekomen uit de voorouderlijke verering van de Semitische woestijngod Jahwe en het jodendom had ook attaches met Egypte.
De godheid die Baruch d’Espinoza preekte in 1677, in zijn postuum verschenen Ethica, stond buiten deze continuïteit. Zij is, vaak zonder dat men het beseft, de God geworden van de meeste moderne christenen. Spinoza probeerde het Godsbestaan te bewijzen op de manier waarop Descartes de waarheid van zijn filosofische stelsel bewees, met dezelfde wiskundige bewijsvoering en vanuit een uitgangspunt dat ontleend is aan een existentiële noodzaak, met een argumentum ad absurdum dus eigenlijk. Hij zag God als samenvallend met het heelal waar de mensen onderdeel van uit maakten. Dat is wat veel van onze tijdgenoten geloven als ze iets geloven. Ze zeggen wel dat ze geloven in de historische God van Abraham Isaac en Jacob, die ook de God was van Jezus en van Mohammed, maar van Jezus aanvaarden ze alleen de ethiek en van Jahweh alleen de symboliek, niet de letterlijke waarheid van de dichterlijke verhalen die over zijn ingrijpen in de wereld zijn opgeschreven.
Geen modern mens gelooft meer dat de zon heeft stilgestaan boven Gibeon of dat het water van de Schelfzee uiteen week om de kinderen van Israël doorgang te verlenen. Niemand in West Europa of Amerika zou op gezag van Jahweh zijn kind offeren of de vrouwen en kinderen van een naburige stam zoals Jahweh aan Saul opdracht gaf om te doen met de Amelekieten. Niemand gelooft ook dat God woont in een brandend braambos of boven de wolken en het uitspansel, waar hij vereerd wordt door engelen en de zielen van de doden.
Wij geloven, als we geloven, in de God van Benedict Spinoza, zoals hij zich later noemde, nadat hij uit de gemeenschap van de Israëlieten in Amsterdam werd gezet. Spinoza, wiens naam anathema was in zijn eigen tijd en nog een eeuw erna. Wie met het stempel van Spinozist werd voorzien kon eeuwen lang een maatschappelijke carrière wel vergeten. Zelfs de aanhangers van Descartes hielden afstand van Spinoza, al was de laatste net zo godsdienstig als Luther en was Descartes het minder dan Erasmus. Maar alleen Spinoza heeft de brug geslagen tussen het oude geloof van de drie monotheïstische godsdiensten en de moderniteit.
[1] zesde eeuw v.C.
[2] vijftiende eeuw v.C.
Blog van Toon Kasdorp 