Helmut de rampzalige.

Hoe is het in Godsnaam mogelijk dat Helmut Kohl zo bewonderd wordt voor de manier waarop hij de Duitse eenheid heeft hersteld, terwijl het toch iedereen duidelijk moet zijn, dat het in één klap samenvoegen van de twee Duitslanden een economische ramp is geweest, die het land tien jaar achterop heeft gezet? Iedereen heeft toch kunnen zien dat het samenvoegen van de twee economieën op voet van gelijkheid tot het faillissement van de voormalige DDR heeft geleid en dat alleen de gepensioneerde Ossies daar ten laste van hun nieuwe landgenoten van geprofiteerd hebben? Waarom is in al die andere Oostbloklanden de welvaart spectaculair gestegen na de Wende en alleen in Oost Duitsland catastrofaal gedaald?

Ik heb Kohl altijd voor een onbehoorlijke, intimiderende en domme man gehouden. Om te doen alsof hij de grootste Duitser uit de naoorlogse tijd is geweest, heeft iets macabers. Duitsland heeft in Konrad Adenauer en Helmut Schmidt twee echt grote mensen gehad en in Schröder een van de meest intelligente Europese politici. Maar algemeen vinden ze in dat land Brandt en Kohl de twee grootste kanseliers, terwijl dat toch vooral show figuren waren. Niemand spreekt meer over Ludwig Erhard, misschien geen groot politicus, maar wel een groot econoom en bestuurder. Zelfs Kiesinger was beter dan Kohl, maar je computer verbetert die naam in Kissinger als je hem opschrijft.
Het is een van de beste politieke zetten geweest van Angela Merkel, om Kohl uit te manoeuvreren, toen hij een bijdrage voor de partijkas van de CDU niet had opgegeven en hij vervolgens het fatsoen had om niet de naam te noemen van degene van wie het geld afkomstig was. Eigenlijk nog een van de netste politieke beslissingen die hij heeft genomen. Maar dat hij, ook als grote man achter de schermen, van het Duitse toneel verdween, was op dat moment bittere noodzaak. Misschien dat lichte spijt over de manier waarop dat toen gegaan is, toch de reden is geweest voor al dat valse eerbetoon van later. Hoe dan ook, de affaire Kohl heeft alle kenmerken van een bittere klucht.
De onmiddellijke fusie van de DDR met de Bondsrepubliek was de grootste Duitse vergissing van na de tweede wereldoorlog. De domste, onhandigste en ongelukkigste bondskanselier was Helmut Kohl en niemand die dat vorig jaar bij zijn overlijden hardop durfde te zeggen. Veel Duitsers dachten bovendien werkelijk dat ze aan Kohl de Duitse hereniging hadden te danken.
En dat was echt onzin. Die hereniging was er toch wel gekomen. Die was een gevolg van een Russische beslissing en Kohl hoefde eigenlijk alleen maar te knikken om haar door te laten gaan. Maar de grootste fout denkbaar op dat moment was de onmiddellijke fusie tussen de twee Duitse staten. Als de Duitsers de tien jaar na de Wende gebruikt hadden om de twee Duitse landen naar elkaar toe te laten groeien dan was de welvaart in die periode toegenomen. Nu is heel Duitsland, ook het welvarende westelijke deel tien jaar lang in een moeras blijven steken, zonder dat dit nodig was geweest.
Het besluit tot de invoering van de Euro viel in 1992, bij de Europese top in Maastricht. Mitterrand en Kohl hebben dat besluit doorgedrukt en Merkel en Sarkozy werden later met de gevolgen geconfronteerd. Nu, achteraf, is het gemakkelijk om te zien dat de euro een tweesnijdend zwaard is, maar ook in 1992 waren er voldoende deskundigen die waarschuwden voor de risico’s. Kohl ging ervan uit dat de leden van de eurozone hun economieën en overheidsfinanciën wel aan de nieuwe situatie zouden aanpassen. Zoals Wim Duisenberg zei indertijd: ‘ze moeten wel’.
Ze moesten ook wel, maar ze deden het niet. En vervolgens zaten we met de brokken. Bondskanselier Kohl was een gokker. Hij had een goede politieke neus maar bleef als kanselier in competentie ver achter bij Merkel, bij zijn voorganger Helmut Schmidt en natuurlijk helemaal bij de voorzichtige Konrad Adenauer.

De overhaaste Wiedervereinigung was voor Duitsland catastrofaal. Het heeft de economie van dat land ten minste tien jaar achterop gezet en Oost Duitsland de kans ontnomen om, net als Tsjechië en Polen, op eigen kracht de inhaalslag te maken. Het was voor het zelfbewustzijn van de Ossies en de culturele eenheid van het verenigde Duitsland veel beter geweest wanneer de voormalige DDR op een ordelijke manier haar economie aan de westerse normen had kunnen aanpassen.

Lubbers die de economische en politieke nadelen van het overhaaste optreden van Kohl zag en ervoor waarschuwde heeft zich daarmee de wraak van Kohl op de hals gehaald en een Europese carrière verder kunnen vergeten.
Dan de lof voor Sarkozy en bij implicatie voor Cameron voor hun besluit het voortouw te nemen bij de NATO actie in Libië. Het is intussen duidelijk dat zonder NATO bombardementen, NATO wapens en NATO elitetroepen de opstandelingen het nooit zouden hebben gered. Het is een ongeregeld zootje en dat bleek ook toen ze het land moesten gaan regeren. Maar terug naar Kohl.

Hij was kanselier toen de uitbreiding van de 15 (14 West Europese landen plus Griekenland) met tien nieuwe Oost Europese en Middellandse Zeelanden aan de orde kwam. Duitsland had in die uitbreiding een beslissende stem, want dat land draaide voor het leeuwendeel van de kosten op. Tot de uitbreiding is besloten zonder dat de noodzakelijke veranderingen in de infrastructuur van de EU gereed waren en zelfs zonder dat over die infrastructuur behoorlijk was nagedacht. Opnieuw was dat een kwestie van de politieke intuïtie van Kohl, die meende dat het uit de Sovjet invloed halen van de Oosterse buurlanden voor Duitsland belangrijker was dan een rationele aanpassing van de structuur van de Europese samenwerking. Maar het Rusland van Boris Jeltsin was de Sovjet Unie niet meer en Europa had er beter aan gedaan de democratische krachten in Rusland te steunen dan de reputatie van de leiding van dat land te ondermijnen door hun bondgenoten los te weken uit de Russische invloedssfeer. Een overgangsperiode met handelsverdragen voor Tsjechië en Co was tenminste even nuttig geweest als hun overhaaste aansluiting bij de EG.
De Nederlandse bevolking is de laatste jaren in meerderheid anti EU geworden. Dat wil niet zeggen dat ze tegen Europa zijn. Dat kun je ook eigenlijk niet zijn, want je woont er. Maar de organisatie in Brussel van Juncker en Barroso heeft in Nederland niemand zien zitten. Zouden de Europese landen besluiten om voor hun gezamenlijke problemen een betere organisatie op te zetten dan zou Nederland daar in meerderheid voor zijn en de rest van Noord Europa ook wel, denk ik.
Wat opvalt is dat zo weinig mensen zich afvragen waar de grondoorzaak ligt van het probleem met de euro. Ze geven de Grieken of Brussel de schuld van het uit de hand lopen van de zuidelijke schuldencrisis, maar dat er twee politici zijn aan te wijzen die persoonlijk verantwoordelijk zijn te houden voor de stagnatie in Europa en voor de Griekse deconfiture, daar lees je weinig over.
François Mitterrand, die in de oorlog heulde met Pétain en met de Duitse bezetter, is de ene en Helmut Kohl is de andere.
Samen hebben ze bekokstoofd dat de Duitse hereniging onmiddellijk door kon gaan, als de D-Mark maar werd afgeschaft en vervangen door een Europese munt. De overhaaste Duitse hereniging was een ramp en de invoering van de euro was een tweede ramp. Van Angela Merkel mag je verwachten dat ze zwijgt op grond van een soort morele verplichting die ze heeft tegenover Kohl, maar waarom Mitterrand gespaard wordt is een raadsel.
Hoe kon iemand bedenken dat het invoeren van een Europese munt een compensatie zou zijn voor de overmacht in Europa van een verenigd Duitsland? Die euro werd gewoon D-Mark II. Mitterrand moet gedacht hebben dat de Europese regeringsleiders het in de hand zouden kunnen houden hoe het effect van de euro op de economie zou zijn. Waarschijnlijk omdat hij en Kohl beiden geen verstand hadden van economie of van het bedrijfsleven. In Nederland zou je mensen in de omgeving van de regeringsleiders hebben gehad die ze gewaarschuwd zouden hebben dat dit niet goed kon gaan. Maar Frankrijk en Duitsland zijn hiërarchisch georganiseerd en men gehoorzaamde aan de twee bazen.
Ruud Lubbers, misschien niet zo’n aardige man, maar wel een goede econoom, heeft geprobeerd Kohl op het rechte pad te houden, maar kreeg stank voor dank. Kohl blokkeerde zijn benoeming tot voorzitter van de Commissie in Brussel. Hij had op die plek liever een non-entity als Barroso of Juncker. Maar dat hij de euro op termijn vermoordde had hij niet in de gaten. Kohl is dus echt een domme man.
Rusland economisch uit de wereldgemeenschap bannen is een zinloze aangelegenheid. Waar het op korte termijn om gaat is om zo snel mogelijk vrede te krijgen in de Oekraïne. Op langere termijn gaat het er om Rusland niet weer in de gelegenheid te stellen ongestraft geweld te gebruiken tegen zijn buren om daarmee zijn al dan niet rechtmatige doelen te bereiken. Het in de Oekraïne gebruikte middel was zeker onrechtmatig.
Persoonlijk denk ik dat het misschien niet zo’n gek idee zou zijn voor Oekraïne om een meer federale staatsvorm te krijgen die de Russisch sprekenden het gevoel zou geven dat hun belangen beter worden behartigd. Maar voorlopig even niet. Dat zou een totaal verkeerd signaal zijn aan de opstandelingen en aan Rusland.

Europa zou alleen sancties moeten instellen tegen Rusland als dat tot een verwacht gevolg zou hebben dat de situatie in de Oekraïne daar beter door ging worden. Of dat zo is, daar moeten mensen die er verstand van hebben maar over oordelen. Ik ben te weinig op de hoogte van de situatie daar.
Duidelijk is wel dat we moeten beginnen met de NATO nieuw leven in te blazen en de Europese bewapening te verbeteren. Dat is een van de redenen waarom Rutte geen baan in Europa moet accepteren. We hebben nu alle hands aan dek nodig en Rutte kan zijn goede relatie met zowel Merkel als met de Engelsen beter gebruiken om iedereen te overtuigen dat we ons geen zwakte tegenover Rusland kunnen veroorloven.
Ik begreep uit de berichten dat Kohl indertijd bij de Duitse hereniging toezeggingen zou hebben gedaan aan Rusland over de relaties tussen de NATO en de ex-leden van het Warschaupact en dat die toezeggingen niet zijn nagekomen. Dat verbaast me niet. Kohl zei en deed wel eens vaker dingen waar hij de portee niet van kon overzien en ik zou niet gemakkelijk een Duitser kunnen bedenken die na de tweede wereldoorlog zijn land en Europa meer schade heeft aangedaan dan hij.
Natuurlijk was het stom om de hereniging te kopen met loze beloftes. Net zo stom als de Ostmark en de D-Mark onderling inwisselbaar te maken en aan Mitterrand toezeggingen te doen over de invoering van de euro en de toelating van Italië en Griekenland tot de nieuwe Europese munteenheid.

Het is interessant om te kunnen constateren dat Helmut Kohl een belangrijke rol heeft gespeeld bij alles wat er mis is gegaan in Europa sinds de tijd van Adenauer en Erhard en hoe weinig zijn landgenoten dat in de gaten blijken te hebben. Of is die vriendelijke Angela Merkel misschien niet bereid kritiek te geven op de man die haar vroeger ooit in het zadel heeft geholpen?

In Opinie en Debat van de Volkskrant stond op 7/10/13 een artikel van Dirk-Jan van Baar, waarin hij vooral kritiek heeft op een vijf dagen eerder verschenen artikel van Frits Bolkestein. Bolkestein memoreerde daar dat hij indertijd gewaarschuwd had voor de risico’s van de euro. Hij had de problemen waar we nu me zitten voorspeld in het slotdebat over dit onderwerp in de Tweede Kamer.
Van Baar verwijt hem nu dat hij per saldo toch voor de euro heeft gestemd. Dat is het verwijt van een dilettant. Wie een beetje economische en historische kennis heeft weet dat Nederland het zich niet kan permitteren zich monetair los te maken van Duitsland en dat bij de invoering van de euro in 1999 ook niet kon. Kohl had verstandiger moeten wezen, maar het Nederlandse kabinet kon niet anders dan meedoen toen Kohl zijn besluit nam. Dat aan Bolkestein evenveel verwijten kunnen worden gemaakt als aan Kohl en Mitterrand is domweg niet waar.
Van Baar noemt het eurobesluit onomkeerbaar, omdat een opgeven van de euro ‘onvoorspelbare en onbeheersbare krachten’ los zou maken. Wat die duistere krachten zouden zijn laat Van Baar verder in het midden. Waarschijnlijk bedoelt hij dat het uit zou kunnen draaien op een splitsing van de EU in een Zuidelijk en een Noordelijk deel.
Van Baar noemt het opmerkelijk dat de muntunie nog bestaat. Zo opmerkelijk is dat niet. Mevrouw Merkel en veel andere politici willen kost wat kost de Europese eenheid handhaven en beschouwen daarbij de organisatie van de samenwerking zoals die in Brussel tot stand is gekomen als onontbeerlijk. Ze zien daarbij over het hoofd dat de crisis een gevolg is van hun Europese politiek. De gewone mensen in de Zuidelijke landen betalen het gelag met een ongekend hoge werkloosheid en de belastingbetaler in het Noorden door hoge overdrachtsuitgaven aan overheden en banken in het Zuiden. Men hoopt nog steeds dat het Zuiden zich aan zal passen door hun overheden en hun fiscale gewoontes te veranderen, maar dat is valse hoop.
Van Baar meent dat Duitsland wel vaart bij de euro. Daarmee bedoelt hij, denk ik, dat de euro dank zij de Zuidelijke landen zwakker is dan hij anders geweest zou zijn en dat de Duitse export daar baat bij heeft. Maar daarbij vergeet hij dat het voor Duitsland een vermogensverlies oplevert en dat de overdrachtsuitgaven in het Noorden volkomen onnodig de pan uit rijzen. Het Zuiden is veel meer gebaat bij een oplevende economie dan bij genadebrood. Bovendien, pas wanneer daar de economieën weer draaien kunnen ze gaan werken aan sanering van hun overheidshuishoudingen en de banken.
Het is opmerkelijk dat Van Baar zo ‘n bewondering heeft voor Helmut Kohl, die aantoonbaar Duitsland meer schade heeft toegebracht dan enige andere politicus sinds Adolf Hitler.
Dit jaar is het twintig jaar geleden dat de toenmalige bondskanselier Kohl van de gelegenheid van het vallen van de muur gebruik maakte om de twee Duitse staten te herenigen. Berlijn is intussen weer de Duitse hoofdstad en een burger van de voormalige DDR is de Bundeskänzlerin.
De Wiedervereinigung wordt nog steeds groot gevierd en dat is begrijpelijk. Voor veel mensen betekende het de vrijheid die ze in de DDR ruim veertig jaar hadden moeten missen en het weerzien met vrienden en familie die gevlucht waren of al die tijd aan de andere kant van de muur hadden gewoond.
Wat niemand zich nu meer afvraagt of het ook anders had kunnen lopen en wat daarvan de risico’s zouden zijn geweest.
Wat er gebeurde was een letterlijke hereniging: De DDR hield op te bestaan en het grondgebied werd door de Bondsrepubliek aan het hare toegevoegd. Staatsrechtelijk, bestuurlijk en financieel. De BRD nam een failliete boedel over en wisselde de DDR marken een op een om in D-marken.
Het alternatief was geweest om de DDR economisch en bestuurlijk nog twintig jaar te laten bestaan en stukje bij beetje met de Bondsrepubliek te verenigen.
De officiële berekening is nu dat de val van de muur anderhalf biljoen euro heeft gekost (Frankfurter Allgemeine), maar het zou best nog een orde van grootte meer kunnen zijn geweest. Vast staat dat het Wirtschaftswunder plotseling stokte en dat de positie van de Bondsrepubliek als economische wereldmacht tien jaar lang ernstig bleek te zijn  aangetast. Hoe dat zou zijn geweest als iemand Kohl had kunnen tegenhouden weten we niet. Vast staat dat binnenskamers genoeg mensen het geprobeerd hebben. Als het naar buiten kwam, zoals bij onze toenmalige premier Lubbers, dan kostte hem dat de eeuwigdurende vijandschap van Kohl. Mitterrand was verstandiger en verzette zich niet toen duidelijk was dat het niet ging helpen. Thatcher trotseerde de Duitse toorn en heeft nog geprobeerd om Gorbatsjov op betere gedachte te brengen. Niets hielp, Kohl had besloten.
Kohl meende dat er sprake was van eenmalige kans en dat de geschiedenis het hem nooit zou hebben vergeven als hij die niet gegrepen had. Mogelijk, maar ik denk dat hij zich vergiste. Als de val van de muur was gevolgd door een erkenning van de DDR en een hulpprogramma zoals het Marshallplan na de tweede wereldoorlog, dan is er geen enkele reden waarom de DDR zich niet net zo had kunnen ontwikkelen als de buurlanden Tsjechië en Polen. Veel van wat de Ossies nu als een vernedering hebben ervaren en veel kapitaalvernietiging had de Duitsers bespaard kunnen blijven. 2009 had dan het jaar van de Wiedervereinigung kunnen zijn in plaats van de herdenking ervan en ach, alles waarom het in 1989 was begonnen was toch wel gekomen. De Ossies hadden er harder voor moeten werken maar hadden dan ook een reden gehad ergens trots op te zijn. Nu hebben ze alleen de hand hoeven op te houden en dat doet niemand goed.
Natuurlijk, het was mogelijk geweest dat de Putsch in Moskou tegen Gorbatsjov was gelukt en dat ook in de DDR en de andere Oostblok landen dan de klok zou zijn teruggedraaid, maar ik denk het niet. Het Oostblok was echt failliet en het enige alternatief voor vrede met het westen was een collectieve zelfvernietiging geweest. De hoge militairen in het Oostblok zouden daar waarschijnlijk niet aan meegewerkt hebben.
Het is de gewoonte in de geschiedenis om mensen te beoordelen op de gevolgen van hun handelen en niet op de risico’s die ze daarbij hebben genomen. Maar juist het nemen van verantwoorde risico’s kenmerkt de grote staatsman, niet het blind grijpen van mogelijkheden waar men de gevolgen niet van kan overzien. En de werkelijke gevolgen hoort men af te meten aan die van de redelijke alternatieven. En die waren er twintig jaar geleden. Als Helmut Schmidt had kunnen optreden voor Duitsland in plaats van Kohl was het waarschijnlijk anders gelopen.
De Eurocrisis is een gevolg van de gebrekkige organisatie in Brussel en van de domheid van Helmut Kohl. Men is in Brussel onvoldoende besluitvaardig en daardoor is een onbetekenende economie als Griekenland volkomen onnodig de oorzaak geworden van een monetaire en economische crisis in het welvarende Noorden van Europa.
Het was toen al duidelijk dat Griekenland de Euro uit moest. De deal had moeten zijn, wij nemen jullie schulden over tegen marktprijs tot een niveau waarop jullie schulden aan derden overhouden die toelaatbaar zijn volgens de normen van het stabiliteitspact.
Dan stappen jullie uit de euro en voeren de drachme weer in. Wij schelden onze vorderingen daarna kwijt. Die nieuwe drachme zal dan depreciëren tot een niveau waarop de Griekse economie weer concurreren kan. Heeft dat tot gevolg dat de schulden in harde valuta weer te hoog worden, dan kijken we nog een keer.
Griekenland had dan een prachtige deal gekregen en in zekere zin geprofiteerd van de eigen fraude, maar dat kon moeilijk anders. We konden de gewone mensen in Griekenland niet de dupe laten worden van de domheid van de Duitse bondskanselier Kohl en van de Franse president Mitterrand, die Griekenland en Italië hebben toegelaten tot de Eurozone. Ook Zalm en wijlen Duisenberg valt het een en ander te verwijten. Het wordt tijd dat die Zwarte Piet nu terecht komt waar hij hoort.
Vooral Kohl, die toch geen enkel belang had bij het in gevaar brengen van de Duitse economie, heeft oliedom geopereerd. Eerst de veel te snelle integratie van de DDR in de Bondsrepubliek en daarna de euro. Er is geen man in de naoorlogse geschiedenis die meer onheil heeft gesticht in Europa dan Helmut Josef Michael Kohl uit Ludwigshafen am Rhein.
Helmut Schmidt was waarschijnlijk de beste Bundeskanzler die Duitsland heeft gehad. Helmut Kohl en Willie Brandt, zijn opvolger en zijn voorganger, konden in elk geval niet in zijn schaduw staan. Konrad Adenauer en Gerhard Schröder waren misschien van een vergelijkbare competentie, maar Schröder deugde niet erg en Adenauer was wel erg oud toen hij aan de baan begon.
De twee belangrijkste eigenschappen van Schmidt waren zijn integriteit en zijn intelligentie. Toen de werkgeversvoorzitter Schleyer door de RAF werd ontvoerd en de terreurorganisatie de vrijlating van twee bendeleden eiste in ruil voor het leven van Schleyer belegde Schmidt een vergadering van regering en oppositie en drukte daarin zijn opvatting door: de staat laat zich niet afpersen. De Palestijnse bondgenoten van de RAF ontvoerden toen een Lufthansa vliegtuig dat in Somalië aan de grond gezet werd. Door een Duitse commando eenheid is het toestel daar toen heroverd en zijn de passagiers bevrijd. Meteen daarna pleegden de gevangen RAF leden zelfmoord en werd het lijk van Schleyer teruggevonden in de achterbak van een geparkeerde auto.
Schmidt heeft zijn leven lang nachtmerries gehad van zijn besluit en van de gevolgen, maar ook altijd volgehouden dat het onvermijdelijk was.
Voor hij in de landelijke politiek ging was Schmidt minister van binnenlandse zaken van de deelstaat Hamburg. In die functie leidde hij bij de watersnoodramp van 1962 de reddingswerkzaamheden en deed dat tot algemene bewondering van zijn landgenoten en de buitenwacht. Daarmee was zijn reputatie gevestigd. Toen Willy Brandt later een naaste medewerker bleek te hebben, die spioneerde voor de DDR, volgde Schmidt hem op, ondermeer omdat iedereen ervan overtuigd was dat hem zoiets stoms nooit zou zijn overkomen.