Spanje en Zuid Afrika.

Toen in 1960 een schietpartij ontstond tussen de Zuid Afrikaanse politie en een groep gewapende demonstranten, vielen er 59 doden. Dat is meer dan bij een soortgelijke schietpartij een jaar of zes, zeven geleden, maar niet eens zo erg veel meer. Het verschil zit vooral in de reactie van de rest van de wereld. Die was nu een stuk gematigder dan in 1960. Toch was het dezelfde politie en dezelfde soort demonstranten. In dat opzicht is er weinig veranderd. Maar het regime van vandaag heeft meer credit in het westen. Dat is het verschil.
Spanje en Zuid Afrika hadden in de zestiger jaren allebei erg weinig credit. Spanje vanwege het Franco regime en de door de republikeinen verloren burgeroorlog. Zuid Afrika vanwege de apartheid. In 1960 leefden er nog veel journalisten en progressieve politici die de burgeroorlog hadden meegemaakt en sommigen hadden er zelf in gevochten. Wie aan de kant van de Republiek had gevochten hield daar een levenslange hekel aan Franco en Spanje aan over.
Niet George Orwell overigens, die er een paar fraaie boeken over heeft geschreven en er een evenwichtige oordeel over heeft geproduceerd. Dat oordeel luidt, kort samengevat: a pox on both your houses. Hij heeft voor beide kanten in de burgeroorlog eigenlijk geen goed woord over.
Franco was een tamelijk ondergeschikte generaal die in de Spaanse Sahara was gestationeerd en dus min of meer van buitenaf moest toekijken hoe het oude Spanje, waarin hij was opgegroeid, in de handen van het Volksfront naar de bliksem ging. De opstand van Franco was geen revolutie maar een contrarevolutie. De Republiek was de belichaming van een linkse revolte, die, gesteund door de Sovjets en door linkse krachten in Europa, de eerste grote moordpartijen uit de burgeroorlog aanrichtte.
Wie de gang van zaken in Spaanse burgeroorlog vergelijkt met die in Zuid Afrika, kan niet anders dan bewondering hebben voor de mensen die in Afrika de omwenteling in vreedzame banen hebben geleid. De Nobelprijzen voor de vrede die daar zijn toegekend aan de twee hoofdrolspelers, Frederik Willem de Klerk en Nelson Mandela, waren – bij uitzondering eens – helemaal terecht.
Toen De Klerk in 1990 Mandela vrij liet en het ANC als politieke partij erkende, durfde niemand nog te hopen dat dit zo goed af ging lopen. Dat dit gebeurd is kun je gerust een wonder noemen, al is het regime van de ANC dat door de omwenteling aan de macht is gekomen ethisch een stuk lager aan te slaan dan het regime van de apartheid.
Ik heb de apartheid meegemaakt in de jaren zeventig en kan er alleen maar van zeggen dat het voor iedereen die er toen als buitenstaander naar keek, al zichtbaar een doodlopende straat was.
Zwarten werden niet als burgers van het land erkend maar uitsluitend als burger van hun stamland, de z.g. Bantoestans. Die Bantoestans waren niet levensvatbaar, in hoofdzaak omdat ze een competent bestuur misten en omdat alles wat in staat was geld te verdienen liever naar Zuid Afrika vertrok dan thuis bleef. In Zuid Afrika woonden ze in de z.g. townships, die met de getto’s in de Noord Amerikaanse grote steden te vergelijken zijn. Zoals de ANC nu de discriminatie van de immigranten uit de buurlanden niet tegenhoudt, zo hield de apartheid de zwarten indertijd niet in de Bantoestans en uit de townships.
Het oude Zuid Afrika heeft zich werkelijk ingespannen om iets van de apartheid en de townships te maken, maar kreeg daarbij geen medewerking van het ANC. Een hele generatie zwarte Zuid Afrikanen heeft geen behoorlijke schoolopleiding gehad omdat het ANC bevolen had de scholen in Zuid Afrika te boycotten. Het onderwijs en veel ander faciliteiten waren in Zuid Afrika ook voor de zwarte bewoners beter dan in alle andere landen van Zuidelijk Afrika. Slechter wel dan voor de blanken, maar beter dan in alle buurlanden.
Wat mensen als wij benauwde in Zuid Afrika was niet zozeer de wreedheid van de blanken of de slechte fysieke behandeling van de zwarten. Die verhalen waren voor het grootste deel propaganda van uiterst progressief hier in het westen. Wat werkelijk benauwde was de overtuiging van zwart en blank tezamen, dat het ene ras superieur was aan het andere en dat het andere zich daar maar in te schikken had. Niet alleen de blanken maar ook de grote meerderheid de zwarten was daar rotsvast van overtuigd.
Eerlijk gezegd was dat nog niet eens het ergste in de townships, waar blanken eigenlijk nooit kwamen, maar in de Kaap en in plaatsen als Johannesburg, waar je veel mensen van een gemengde afkomst had, die een Europese opvoeding hadden genoten en die vrijwel net zo behandeld werden als de zwarten. Zij hadden veel directer te maken met de minachting van de blanken, want zij waren niet zoals de zwarten door een grote barrière van ze gescheiden.
Dat het De Klerk gelukt is om daar verandering in te brengen en dat het Mandela gelukt is die verandering geweldloos te laten verlopen, is een wonder en men moet er grote bewondering voor hebben, ondanks dat het ANC het nu zo slecht doet. In Spanje hebben beide partijen het laten liggen, met als gevolg dat tot na de dood van Franco het land is blijven lijden aan de gevolgen van de burgeroorlog en daar pas de laatste jaren helemaal overheen lijkt te komen. Dat drama daar heeft dus bijna een eeuw geduurd.