Ik heb ooit een stukje geschreven over wat ik ‘structuurfouten’ noemde en daarbij kwam aan de orde hoe je het soort problemen zou moeten aanpakken[1] waar je in het dagelijks leven mee te maken krijgt. Dat is het soort problemen dat zich niet leent voor een globale en abstracte aanpak. Praktische details, die dagelijks kunnen veranderen, zijn daarbij soms van doorslaggevende betekenis Bij theoretisch problemen speelt dat in mijn ogen niet, maar in de werkelijkheid dus wel.
Problemen op de schaal van samenlevingen moeten eigenlijk altijd worden aangepakt door eerst te bekijken of het kan en hoe het kan en vervolgens te bepalen of dat een geoorloofde manier is. Geoorloofd is op het niveau van landen en samenlevingen iets anders dan in het privé verkeer tussen mensen. Maar ook bij het oplossen van samenlevingsproblemen hoort een ethische toets te worden toegepast. Er komen alleen veel meer dingen kijken bij een grootschalige ethische beslissing. Bovendien moet daarbij de Verantwortungsethik[2] gehanteerd worden en niet de Gesinnungsethik. Gesinnungsethik is het ethische gevoel waarmee we door de natuur zijn uitgerust en dat waarschuwt als we op het punt staan iets verkeerds te doen. G.E. Moore heeft daar in 1912 een korte verhandeling over gepubliceerd, Ethics[3] genaamd, die daarna nooit meer is verbeterd en waarvan de juistheid intussen door de neurologische wetenschap is bevestigd. Spontane ethische reacties zijn een hersenfunctie[4].
Verantwoordingsethiek, zoals uiteengezet wordt in Webers Politik als Beruf, is geen intuïtieve of spontane reactie. Daar hoort een studie aan ten grondslag te liggen waarin alle pro’s en contra ‘s aan de orde komen. De meest efficiënte oplossing hoort daarbij alleen verworpen te worden als ook de gevolgen op langere termijn in ethisch opzicht slechter zijn dan denkbare alternatieven.
Een voorbeeld van een werkelijk probleem waarbij een dergelijke beslissing aan de orde moet komen is de Palestijnse kwestie. Ik wil daarover dit keer niet in de details gaan, maar het lijkt me denkbaar dat de enige werkzame oplossing voor dat probleem is om het hele voormalige mandaatgebied Palestina toe te wijzen aan een van de twee strijdende partijen. Onder partijen is hier dan te verstaan de Arabische samenleving aan de ene kant en de westerse samenleving in Israël aan de andere. De Arabische inwoners van Israël, die in Haifa, in Nazareth in Galilea, in West Jeruzalem en op andere plaatsen in Israël wonen, horen tot de Israëlische samenleving. De handvol Joden in Oost Jeruzalem en Jordanië tot de Arabische.
Of een dergelijke scheiding en ethnic cleansing ethisch geoorloofd is, dat zou men dan moeten besluiten nadat alle praktische consequenties zijn uitgezocht en een dergelijke afweging in redelijkheid valt te maken.
[1] 23/12/13 Structuurfouten onder het lemma wetenschap en filosofie.
[2] Max Weber: Politik als Beruf (Vortragsmitschrift mit Nachwort von Ralf Dahrendorf), Reclam 1992. ISBN 315008833X
[3] deel 52 in de serie Home University Library of Modern Knowledge.
[4] Zie Wij zijn ons brein, van Dick Swaab. ISBN 10 902543522
Blog van Toon Kasdorp 