Hallo mijnheer Den Uijl.

Den Uijl heeft altijd steun en bewondering gehad van mensen die ik hoog heb, zonder dat ik ooit heb kunnen begrijpen waarom. Dat hij ooit als wethouder in Amsterdam of als minister Den Haag iets werkelijk goeds tot stand heeft gebracht, zou ik niet weten. Ik herinner me alleen maar zijn blunders. Zo herinner ik me nog de aanleg van het westelijk havengebied, die hij als wethouder heeft doorgedrukt. Dat gebied heeft twintig jaar praktisch braak gelegen, terwijl de overkant van het Noordzee kanaal – de Zaanse kant – floreerde. Ook tegenwoordig is het nog steeds niet indrukwekkend wat er in dat westelijk havengebied gebeurt, al heeft het Schiphol in de buurt en een spoorverbinding naast de deur.
In het boek dat Anet Bleich over hem geschreven heeft, komen nog andere blunders voor. Hij is een van de promotoren geweest van de Bijlmer. U herinnert zich dat misschien niet, maar toen het klaar was, bleek er praktisch niemand te willen wonen. Er zijn toen met veel subsidie Surinamers in gezet. Die kwamen hier massaal naar toe, omdat ze de door Den Uijl doorgedrukte zelfstandigheid van hun land niet vertrouwden. De kosten van de aanleg van de Bijlmer woontorens en van de bijzondere infrastructuur daar waren kolossaal. Een groot deel van de woningen bleek begin deze eeuw zo uitgewoond, dat ze afgebroken of grondig gerenoveerd moesten worden.
Een op het nippertje voorkomen blunder waren de vergevorderde plannen voor sloop van huizen en demping van grachten in de binnenstad, om ruimte te maken voor grote kantoortorens in het Amsterdam Centrum. Dat is toen niet doorgegaan omdat Den Uijl naar Den Haag verdween en zijn opvolger als wethouder er anders over dacht. Maar alles bij elkaar is het moeilijk om je een rampzaliger wethouder voor te stellen dan Joop den Uijl.
Toch zijn er straatnamen naar de man genoemd en niet alleen in Amsterdam maar ook in Zaandam en in uithoeken van het land, tot in Roermond en Dordrecht toe. Dat zal dan misschien meer te maken hebben met het kabinet dat door hem werd voorgezeten, wat een toonbeeld van holle progressiviteit was, maar ook als eerste minister van dat kabinet kun je moeilijk vol houden dat hij iets belangrijks tot stand heeft gebracht. Misschien het afhandelen van de Lockheed affaire, waarbij Prins Bernhard uit de wind werd gehouden. Ik denk dat veel mensen het toen gewaardeerd hebben dat Den Uijl boog voor het dreigement van onze koningin dat ze zou aftreden en dat haar dochter niet zou opvolgen wanneer haar man door het stof zou moeten.
Maar behalve het behoud van het rechtse instituut van het koningshuis zou ik niets kunnen bedenken wat dat linkse kabinet Den Uijl gedaan heeft en waar wij of onze progressieve medeburgers bewondering voor zouden moeten hebben. Hij heeft geprobeerd de vermogensaanwasdeling door te drukken maar dat is niet gelukt. Maar ook een wetsontwerp dat nooit wet wordt kan al veel schade aanrichten. Nederland was tot aan het kabinet Den Uijl een van de aantrekkelijkste vestigingsplaatsen voor Amerikaanse bedrijven. Die toestroom stokte, toen het mogelijk bleek dat een socialistisch kabinet hier aan de macht kwam. In de VS, waar socialisme vloeken is in de kerk, kreeg men de indruk dat in Nederland zo maar wetgeving kon worden geïntroduceerd waarbij ondernemers onteigend werden ten gunste van hun werknemers. Ook vonden ze in Amerika het Engels van Den Uijl zo slecht, dat ze hem als premier van een bevriend land nooit helemaal serieus hebben kunnen nemen.
Toch moet die man iets gehad hebben waardoor zo veel mensen hem bewonderden, ik weet alleen niet wat.
Een lezer schreef mij over Den Uijl.
‘Ik heb nooit begrepen waarom Den Uyl [1]zo bewonderd werd. In de tijd dat ik mij politiek bewust werd, was hij al premier. Het was een idealistische tijd, op school werd door leerlingen een politieke dag georganiseerd, waarop Tweede Kamerleden kwamen discussiëren. Die betrokkenheid van jongeren was leuk.
Ik ben niet zo goed geïnformeerd als u, ik wist bijvoorbeeld niet dat hij ooit wethouder was geweest. Het zijn indrukken die ik heb. Den Uyl zei altijd “euh” en verder eigenlijk niets. Ik heb hem nooit iets belangwekkends horen zeggen, maar dat kan ook aan mij liggen.
In onze familie was men PvdA-gezind, bij mijn beste vrienden thuis was men dat juist niet. Legendarisch is de slepende kabinetsformatie na zijn eerste kabinet, die geloof ik meer dan een jaar heeft geduurd. Dat associeer ik met Den Uyl. Toen de samenwerking met de PvdA als grootste partij werd verbroken, waren Wiegel en Van Agt er in een mum van tijd uit.
Waarom duurde die kabinetsformatie zo lang? Ik heb altijd gedacht, dat Den Uyl het aan zijn kiezers niet zou hebben kunnen uitleggen als hij zou hebben toegegeven aan het CDA. Het kan toch geen domheid zijn dat de onderhandelingen een jaar lang mislukken?
Jaren later heb ik begrepen (uit een interview met Van Thijn) dat hun de arrogantie in de weg zat; de PvdA meende echt recht van spreken te hebben om het CDA haar eisen op te leggen. Het was dus wèl domheid!
Later heb ik eens gelezen dat Den Uyl een enorm uithoudingsvermogen had als het om vergaderen ging. Vergaderingen duurden tot vaak diep in de nacht. Schijnbaar bewonderde men hem daarom. Hij was een man die weinig slaap nodig had en maakte zijn tegenstanders murw om dan zijn punten erdoor te drukken. Als dat waar is, dan vind ik dat eerder laag-bij-de-gronds dan bewonderenswaardig.
Bij verkiezingsdebatten zag je dat wanneer Wiegel aan het woord was, Den Uyl in zijn papieren ging zitten rommelen. Kennelijk was Wiegel het niet waard om naar te luisteren. Volgens een vriend van mij was dat erg onbeleefd. En dat is ook zo, zij het dat het niet zo belangrijk is.
In de talkshow van Sonja Barend werd Den Uyl behandeld als een huisvriend. Dat kritiekloze ons-kent-ons-sfeertje ergerde mij, maar dat kan ik Den Uyl niet verwijten, dat deed Sonja. (Wel eigenaardig trouwens, voor een talkshow host die zichzelf kritisch vindt.)
De man bezat kennelijk een zekere heiligheid. Ik deed vakantiewerk in een fabriek en daar had men het grootste vertrouwen in Den Uyl. Onder arbeiders verwacht je dat. En de PvdA zal toen de enige geloofwaardige linkse partij zijn geweest. De PSP en de PPR van toen werden volgens mij veel minder serieus genomen dan de SP en GroenLinks tegenwoordig.
Sinds Drees is de PvdA tegelijk overheids- en arbeiderspartij. Den Uyl was zo populair omdat hij het arbeidersaspect weer op de voorgrond plaatste en daaraan al het andere, ook de samenwerking met coalitiegenoten, ondergeschikt maakte. In feite was dat inderdaad dom, omdat je zonder coalitie partners nu eenmaal nergens komt in dit land. Dat bleek, want ondanks zijn verkiezingsoverwinning heeft hij zich zelf en zijn partij in de coalitie onderhandelingen eruit gemanoeuvreerd.’ Tot zover die lezersbrief.
Wat ik me van Den Uijl nog helder herinner is dat hij als wethouder van Amsterdam voor een bescheiden bedrag een van de villa’s aan de Kalfjeslaan heeft gekocht. Hoeveel precies weet ik niet. Ook andere Amsterdamse politici en hoge ambtenaren gingen in de nieuwe Buitenveldert wonen, zoals bijvoorbeeld de latere vicepresident van de Raad van State, Jo van der Hoeven. Maar die woonden in veel kleinere en bescheidener huizen en zonder dat daar geruchten over gingen.
Een oud kantoorgenoot van me, die bij Den Uijl in de buurt woonde, verzekerde me dat de geruchten op niets gebaseerd waren en dat de man zo’n groot huis nodig had vanwege zijn grote gezin. Maar hij herinnerde zich toch niet dat hij zelf ook zo weinig betaald had, of dat de gemeentelijke inkomens indertijd zo hoog waren dat een wethouder zich zo’n huis op grond van zijn salaris kon permitteren.
Nee, aan Den Uijl heb ik eigenlijk alleen negatieve herinneringen. Toch moet die man iets gehad hebben waardoor zo veel andere mensen hem bewonderden, ik weet alleen niet wat. Ook het boek van Anet Bleich heeft me op dat punt niet kunnen helpen.