Dominique Moïsi [1] is een Franse politicoloog en schrijver. Hij is het naoorlogse kind van een Auschwitz overlever. Die achtergrond speelt een rol bij vrijwel alles wat hij publiceert. En wat hij publiceert gaat meestal over oorlog en veiligheid.
Moïsi is oprichter en medewerker van het Institut Français des Relations Internationales dat gevestigd is in Parijs. Hij is internationaal bekend van co-producties met onder meer Timothy Garton Ash uit Oxford.
Op 27/6/’14 publiceerde hij in de Volkskrant over zijn geliefkoosde onderwerp Europa en over de vermijding van toekomstige wereldoorlogen.
De historische eerste wereldoorlog heeft heel complexe oorzaken maar het is onwaarschijnlijk dat hij zou zijn uitgebroken als de deelnemers van te voren geweten hadden wat de gevolgen waren. Dat weten ze van een nieuwe wereldoorlog wel.
Ook is het onwaarschijnlijk dat de machthebbers in Europa de controle over de gebeurtenissen zo uit de hand zouden hebben laten lopen als men meer inzicht had gehad in de technische problemen van moderne oorlogen. Dat geldt met name voor het tijdsverloop, dat toen gemoeid was met mobilisatie en verplaatsing van troepen naar de strijdgebieden en voor het risico om te wachten tot de tegenstander helemaal klaar was met zijn voorbereidingen.. Tenslotte bestond de algemene weerzin tegen oorlogen nog niet, die tegenwoordig in de westerse samenleving alles wat met oorlog te maken heeft verdacht en gehaat maakt.
Dat is niet wat Dominique Moïsi zegt in zijn artikel De terugkeer van de slaapwandelaars. Hij beschouwt de gebeurtenissen van het moment in het Midden Oosten, de Oekraïne en in de Zuid Chinese Zee als een herhaling van de gebeurtenissen in Europa na Sarajevo van 28 juni 1914, als een replay van de vooravond van de eerste wereldoorlog.
Er zijn in zijn artikel een paar vergelijkingen die steek houden. Zo wordt het machtsevenwicht, dat door de opkomst van Duitsland verstoord werd aan de vooravond van de eerste wereldoorlog nu op wereldschaal verstoord door China. Dat betekent dat veel contingency planning de prullenbak in kan en dat zolang dat niet gebeurd is, landen verkeerd kunnen reageren op onverwachte gebeurtenissen.
Het zeker waar dat Europa niet langer het unieke centrum van de wereld is. Maar het is wel nog steeds het culturele middelpunt van de westerse wereld en het rijkste van alle economische centra in de wereld. Ook is het waar dat naast de westerse wereld zich de laatste decennia andere werelden ontwikkeld hebben, waar we handel mee drijven en relaties mee onderhouden. Die andere culturele regio’s houden er andere normen op na. Dat was in de communistische tijd ook wel zo, maar toen realiseerden we ons dat beter en met die landen hadden we minder van doen dan met het Rusland, de Arabische en Aziatische landen van tegenwoordig.
Ik denk dat Moïsi de functie van de kernwapens niet helemaal scherp formuleert. Landen als Rusland en China en natuurlijk ook de westerse mogendheden realiseren zich heel goed dat het wapens van last resort zijn. Als Moskou, Peking of Washington op het punt staan om ingenomen of gebombardeerd te worden is het mogelijk dat ze worden ingezet, maar anders niet. Waarschijnlijk geldt dat ook voor India, maar weer niet bijvoorbeeld voor Pakistan of Noord Korea. Het geldt wel voor Israël, maar mogelijk niet voor Iran. Daarom is het zo belangrijk om verdere verspreiding van kernwapens te voorkomen en zou het beter zijn om Iran te bombarderen dan toe te staan dat Iran over kernwapens gaat beschikken. Of je die kernbewapening met bombarderen kunt voorkomen en of de westerse landen zich een dergelijk grootschalig gebruik van geweld tegenover hun eigen bevolkingen kunnen permitteren weet ik niet, maar dat een nucleair Iran een groot gevaar is staat vast.
Het risico van het gebruik van die wapens is zo groot dat ook een volkomen onverantwoordelijk regime als dat van Noord Korea met rust gelaten wordt, nu het die wapens eenmaal heeft. Ook t.a.v. Pakistan schat men het risico van een poging om hun nucleaire arsenaal uit te schakelen hoger in dan het gevaar dat ze die wapens ooit gaan gebruiken tegen het buurland India of tegen andere, verder weg gelegen vijanden. Of die risico afweging juist is weten we niet omdat de proof of the pie nu eenmaal in de eating zit.
Maar vast staat dat de grote mogendheden kernwapens niet gaan gebruiken en zeker niet tegen elkaar, tenzij zich totaal onverwachte ontwikkelingen zullen voordoen. Vandaar dat de Oekraïne het kernarsenaal van Rusland rustig kan negeren en het zich terecht meer bekommerd om het stopzetten van energieleveranties
Rusland heeft door de bezetting van de Krim en zijn optreden in Oost Oekraïne laten zien dat het vast vertrouwt op de neutralisering van het kernwapen. Het ziet daar nu tegenover het westen onvoldoende risico in om het gebruik van conventioneel geweld in Europa achterwege te laten. Dat was dus een misrekening van de NAVO en het zal zeker leiden tot een herziening van de voorzorgsmaatregelen tegen Rusland in NATO verband.
In het Midden Oosten is Israël de belangrijkste nucleaire mogendheid en als Amerika verstandig is, zorgt het ervoor dat dat land het ook blijft. En nucleair bewapend Iran is een groter risico dan een Isis staat in Irak en Syrië.
Het gevaar van een dergelijke islamitische staat is gelegen in de terreurdreiging die ervan uit gaat. Dat lijkt me een reden te zijn om het ontstaan ervan niet toe te staan, maar dat is een belang dat we met Rusland en Iran delen.
Ik denk dat alle belanghebbenden met elkaar zouden moeten overleggen wat ze gaan doen als Isis Bagdad zou veroveren. Ik verwacht wel niet dat dat gaat gebeuren, maar het zou wijsheid zijn om je er op voor te bereiden. Hoe dan ook, het toestaan dat Iran een kernmogendheid wordt in ruil voor hulp van dat land bij het bedwingen van Isis, is het paard achter de wagen spannen.
De eerste wereldoorlog was een uit de hand gelopen gevolg van chaotische politieke prioriteiten en ongelukkige bondgenootschappen. Achteraf is moeilijk meer te begrijpen hoeveel toeval daarbij in het spel geweest is en maar het staat wel vast dat zo’n compleet chaotisch samenstel van factoren zich niet gemakkelijk nog een keer zal voordoen. Dat neemt niet weg dat de tegenwoordige situatie in de wereld gevaren in zich bergt en dat de wereldleiders er goed aan zouden doen daarbij hun prioriteiten goed op een rij te houden. De vermijding van een nucleaire oorlog is daarbij nog steeds prioriteit nummer één.
[1] 21 Oktober 1946
Blog van Toon Kasdorp 