Meer dan 60% van de proefpersonen zag er geen probleem in en diende de schokken toe. Een soortgelijk resultaat werd geboekt bij herhaling van het experiment in andere landen. In München, Beieren, was het percentage 85.
Er is meer dan één verklaring denkbaar voor het resultaat van dit experiment maar de meest plausibele is toch dat mensen tot agressief gedrag geneigd zijn en zich daarvan alleen door sociale remmingen van weerhouden laten, door opvoeding dus meestal en door sociale druk.
Men ziet dat in oorlogssituaties gedrag, dat normaliter verboden is, plaats vindt op een schaal die anders ondenkbaar zou zijn. Voor herhaling in vredestijd hoeft men meestal niet bang te zijn. Dit blijkt uit de historie van een aantal Duitse oorlogsmisdadigers, die soms na tientallen jaren nog terecht stonden voor wat ze in de oorlog hadden gedaan en die in al die jaren het leven van een oppassend burger hadden geleid.
De volgende vragen dringen zich op:
Is iemand persoonlijk aansprakelijk voor oorlogsmisdaden, of is het de samenleving die zijn gedrag heeft goedgekeurd of misschien wel beiden, zowel individu als samenleving?Als het individu aansprakelijk is, dient dan toch niet in de strafmaat rekening te worden gehouden met de druk die de samenleving waarin hij functioneerde op hem heeft uitgeoefend? Is het wenselijk dat er een vorm van strafrecht komt voor samenlevingen die oorlogsmisdaden tolereren of aanmoedigen en zo ja wat kunnen dan de mogelijke sancties zijn tegen dit soort samenlevingen? Ik denk dan aan landen in het Midden Oosten die Israël agressief bejegenen en toestaan dat daar terroristische aanslagen worden gepleegd. Dient daarbij verschil gemaakt te worden tussen handelingen in oorlog en niet oorlogssituaties? Hebben politieke en religieuze leiders van dit soort samenlevingen een aparte verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid? En hoe zit het met journalisten?
Het is denkbaar dat de misdrijven van de IRA en van hun handlangers in Ierland en de Verenigde staten voorkomen hadden kunnen worden als de Paus van Rome en het lokale Episcopaat de geëigende maatregelen hadden genomen, waaronder het regelmatig van de preekstoel veroordelen en het excommuniceren van leden en begunstigers van de IRA. Iets dergelijks geldt voor de Baskische ETA.
Omdat excommunicatie niet denkbaar is zonder dat aan die maatregel publiciteit wordt gegeven, staat wel vast dat de RK kerk hem niet genomen heeft. Betekent dit dat als de vraag bevestigend beantwoord zou moeten worden, dat er sancties hadden moeten worden genomen tegen de e.t. paus en het college van kardinalen? Of tegen de imams in Arabië en Nederland die haat en verderf preken tegen de joden?
Blog van Toon Kasdorp 